4% gruzu z II wojny światowej zostało wykorzystane do stworzenia antropogenicznego wzgórza w Warszawie, które zostało przekształcone przez pracownie archigrest i topoScape w Park Akcji Burza przy Kopcu Powstania Warszawskiegow. W tym wyjątkowym projekcie, który zdobył Europejską Nagrodę dla Miejskiej Przestrzeni Publicznej 2024, znalazły się także produkty mmcité, zapewniające miejsca do siedzenia i refleksji na różnych poziomach parku. O transformacji tego miejsca rozmawialiśmy z Magdaleną Wnek z pracowni topoScape.
Park Akcji Burza przy Kopcu Powstania Warszawskiegow to czwarte naturalne schronienie stworzone na antropogenicznym wzgórzu, które powstało jako składowisko gruzu po II wojnie światowej. Jaka jest jego historia?
To miejsce przez długi czas było wysypiskiem. Po upadku komunizmu w latach 90. na szczycie parku powstał pomnik upamiętniający Powstanie Warszawskie. Kiedy tam przybyliśmy, dostrzegliśmy jego ogromny potencjał. Gruzy były wszędzie, podobnie jak bardzo inwazyjna roślinność. Zrozumieliśmy, że nie chodzi tu tylko o Powstanie Warszawskie, ale także o odbudowę Warszawy po niemal całkowitym zniszczeniu, co chcieliśmy odzwierciedlić w całym projekcie.
Jak podeszliście do miejsca stworzonego z gruzu?
Wysypisko było technicznie skomplikowane i naturalnie nie było pomyślane jako pomnik, więc napotkaliśmy wiele ograniczeń. Gruzy i sztuczna ziemia były nieprzewidywalne i niestabilne. Nie mogliśmy jednak usunąć żadnej części ze względu na ochronę dziedzictwa, a jednocześnie musieliśmy zastosować specjalne metody budowy fundamentów pod chodniki i schody. Dzięki nim zapewniliśmy dostępność, tak aby każdy, nawet z ograniczeniami, mógł dotrzeć na szczyt. W projekcie pracowaliśmy również z roślinnością, która spontanicznie rosła przez ostatnie 40 lat.
Jaki był stan tego miejsca, gdy odwiedziliście je po raz pierwszy?
Roślinność była bardzo gęsta i inwazyjna, z ograniczoną widocznością. Badanie Bioblitz wykazało niską bioróżnorodność i dominację kilku agresywnych gatunków. Skłoniło nas to do kreatywnego myślenia o projekcie, aby zachować istniejącą roślinność i wspierać nowe gatunki. Posadziliśmy wiele nowych roślin, aby zwiększyć różnorodność gatunkową, umożliwiając naturalny rozwój procesu sukcesji, który płynnie połączy się z istniejącą roślinnością.
Jak powstawały wspierające „ściany“ przypominające wydruki z drukarki 3D?
Materiał to mieszanka betonu i gruzu. W wąwozach ściany są budowane bezpośrednio na ziemi, bez żadnych izolacji. Były ręcznie wykonane przez sześciu mężczyzn, którzy warstwami nakładali beton z kawałkami gruzu i piaskiem do formy. Po stwardnieniu betonu piasek został usunięty. Spacerując po tych miejscach, można znaleźć artefakty odkryte podczas budowy.
Więc nie wiedzieliście, jak będą wyglądały ściany wspierające?
Dokładnie tak, to było dla nas również zaskoczenie. Nie mogliśmy na bieżąco oceniać pracy, ponieważ ściany były pokryte piaskiem. Te organiczne ściany z czasem będą się zmieniać, a ich powierzchnia została zaprojektowana tak, aby stopniowo „wchłaniały“ je mchy i inne rośliny. Cały proces stale ewoluował, pierwotnie chcieliśmy użyć innych technologii, ale ze względu na ograniczenia skończyliśmy na betonowo-glebowych ścianach z „dodatkiem“ gruzu. Przeprowadziliśmy wiele prób i zatrudniliśmy specjalistę, aby wspólnie opracować najlepszą mieszankę. Na miejscu odbywało się wiele testów, zanim osiągnęliśmy ten efekt.
A co z częścią edukacyjną, która jest częścią parku? Czego mogą się w niej dowiedzieć odwiedzający?
Współpracowaliśmy z Adamem Przywarą, który badał wykorzystanie gruzu po wojnie w Warszawie. Stworzyliśmy wystawę dotyczącą kontekstu odbudowy Warszawy. Nasz zespół również czytał dzienniki osób zaangażowanych w odbudowę miasta, szukając historii i kontekstów z tamtego okresu. Wiele osób pamiętało uczucie powrotu do zrujnowanego miasta i określało je jako labirynt ruin. To było naszą inspiracją do projektu wystawy. Stworzyliśmy konstrukcje gabionowe, które są wypełnione gruzem, aby nie tylko pokazać historię, ale także wywołać uczucie powrotu do zniszczonego miasta.
Ile gruzu znajduje się w jednym koszu?
Każdy kosz ma pojemność 20 m³, co odpowiada jednej milionowej części całkowitej ilości gruzu w Warszawie po II wojnie światowej. Szacujemy, że Kopiec Powstania Warszawskiego zawiera 4% wszystkich gruzów z Warszawy. Reszta została ponownie wykorzystana do odbudowy miasta i regulacji rzeki Wisły. Zostały również rozdrobnione i użyte do produkcji nowych materiałów budowlanych, z których zbudowano kilka budynków w Warszawie. Tylko materiał, którego nie można było ponownie wykorzystać, został przetransportowany na cztery miejskie wysypiska. Pozostałe trzy obecnie służą jako obszary sportowe lub rekreacyjne.
W centralnej części parku znajdują się długie schody z wystawionymi artefaktami. Dlaczego zostały tam umieszczone?
Gdyby pozostały na pierwotnych miejscach w parku, z czasem zostałyby pochłonięte przez roślinność, czego chcieliśmy uniknąć. Każdy artefakt ma swój opis, w którym wyjaśniamy jego historię. Schody mają różnicę wysokości 30 metrów od ich początku do końca, co nie jest mało, dlatego umieściliśmy na nich również strefy odpoczynku z meblami miejskimi od mmcité.
W projekcie znajdują się kolekcje Vera i Rivage. Jak wpisały się w to środowisko?
Na schodach umieściliśmy ławki Vera w odcieniu cortenu, aby harmonizowały z innymi elementami i artefaktami. Ławki oferują krótką przerwę podczas wspinaczki, natomiast w południowej części parku, wśród zieleni z pięknymi widokami, umieściliśmy leżaki Rivage. Kiedy słońce świeci na tę stronę wzgórza, a Ty wygodnie usiądziesz na leżaku, masz wrażenie, jakbyś był gdzieś nad Morzem Śródziemnym. Możesz po prostu wsłuchać się w przyjemne dźwięki otoczenia.
Czy w każdym projekcie szukacie takich wyjątkowych momentów?
Podczas projektowania staramy się odkryć wszystkie możliwości, jakie oferuje dane miejsce. Następnie wprowadzamy je do projektu poprzez odpowiedni design. Dlatego, mimo że stosujemy podobne podejście do naszych projektów, każdy z nich jest inny.
Park zdobył Europejską Nagrodę dla Miejskiej Przestrzeni Publicznej 2024. Jak wyglądał proces konkursu i co oznacza dla Was to wyróżnienie?
Nagroda jest dla nas bardzo ważna. Ocenia się w niej nie tylko design, ale również funkcjonalność i znaczenie poszczególnych projektów. Organizatorem jest Centre de Cultura Contemporània w Barcelonie. Międzynarodowe jury w pierwszym etapie nominuje projekty z całej Europy, następnie wybiera około 200–300 projektów, z których po dokładnym wyborze zaprasza pięć najlepszych na osobistą prezentację do Barcelony. Cieszy nas, że ten projekt zainteresował jury na tyle, że zdobył pierwsze miejsce. Pokazuje bowiem nowe metody zrównoważonego rozwoju miast, co może inspirować innych twórców.
